Ухаалаг нойрсохуй [Шонн Стевенсон]
Амьд явах гэсэн хэмжээлшгүй их хүсэл нь л түүнийг энэ бүхнийг судлан хэрэгжүүлж, цаашлаад туршлагаа бусдад харамгүй тараах эрч хүчийг бий болгосон гэлтэй. Өнөө цагийн Монгол хүмүүс энэхүү номыг худалдаж аваад унших зайлшгүй шаардлагатай хэмээн цохон тэмдэглээд, цааш олон зүйл нуршилгүй хэрэгтэй гэж бодон өөртөө тэмдэглэн авсан хэсгүүдээс тоймлон оруулж байна.
Хүний эрүүл мэндийн гол тулгуур хүчин зүйлсийг гурвалжингаар илэрхийлбэл доод суурь нь нойр, их бие нь хүнс тэжээл, оройн хэсэг нь дасгал хөдөлгөөн байдаг. Өөрөөр хэлбэл нойр хүний эрүүл мэндэд хоол хүнс, дасгал хөдөлгөөнөөс ч илүү чухал.
Хүн ердөө 24 цагийн нойр алдахад тархинд очих глюкозын хэмжээ 6% багасдаг бөгөөд энэ үйл явц удаан үргэлжилснээр тархины ширгэлт буюу глюкозын багадалт бий болдог. Өөрөөр хэлбэл нойр дутуу үедээ тархи “тахир дутуу” болчихдог. Америкийн нойрны эм зүйн академиас явуулсан судалгаагаар нойр дутуу хүмүүсийн ажлын гүйцэтгэл архидалт, хар тамхинд мансуурсан үеийнхтэй ижилхэн байдгийг тогтоосон байна. Унтах цагтаа тултал нь нойроо ав. Хийх цагтаа тултал нь ажилла. Зомби шиг ажилладгаа зогсоо.
Ихэнхдээ нойр муутай байх, стресстэй байх хоёр нь хоорондоо салшгүй уялдаа холбоотой байдаг. Нойр нь дааврын үйл ажиллагааг идэвхжүүлж, булчин, эд эс, эрхтнийг нөхөн төлжүүлж, аливаа өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэн хамгаалж, оюун ухааныг хурц байлгадаг байгалиас заяагдмал үйл явц. Нойр бол дэлхий дээрх ямар ч амттан дессерт, алжаал тайлах массаж, секс, үнэртэй уснаас илүү хүчтэй тансаглал. Түүнд чанартай цаг гарга. Түүнд дурла.
ХЭРЭВ НОЙР ЧИНЬ ЭРҮҮЛ БИШ БОЛ БИЕ ЧИНЬ ЭРҮҮЛ БИШ.
ДААВАР
Хүний биед байгалиас заяагдсан сиркадиан цагийн систем гэж байх бөгөөд тархи, бие махбод, дааварт нөлөөлөн гэрэл харанхуйг мэдэрч хүний хэзээ сэрэх, унтахыг зохицуулж байдаг 24 цагийн мөчлөгтэйгээр явагддаг биеийн дотоод цаг буюу биологийн цаг юм. Энэ цагийн систем нь өдөр нь авч буй нарны гэрлийн хэмжээнээс ихээхэн шалтгаалдаг. Өөрөөр хэлбэл өдөр хэдий чинээ нарны гэрэл сайн авна төдий чинээ орой нь сайн унтдаг байна. Хүний сэтгэл санааны төлөв байдал хийгээд танин мэдэхүйн чадварт онцгой сайн нөлөөтэй байдаг серотонин даавар нь биеийн дотоод цагийг зохицуулахад чухал үүрэгтэй оролцдог. Үүнд хооллолт (серотонин дааврын бараг 95% нь ходоод гэдэсний хэсэгт байршдаг), идэвхтэй хөдөлгөөн, бидний авч буй нарны гэрэл ихээхэн нөлөөлдөг. Мелатонин бол харанхуйд ялгардаг шөнийн даавар юм. Гайхалтай сайхан нойрны хувьд мелатонин даавар амин сүнс нь юм. Мелатонин бол нойрны даавар биш харин чанартай сайн нойр авахад тань туслах даавар гарцаагүй мөн. Серотонин даавар нь сэтгэл ханамж, амарч тайвширсан байдалтай холбоотой байхад допимин нь урам зориг, сонор сэрэмжтэй байдалтай холбоотой байдаг.
Кортизол бол хүний биеийн өдөр тутмын хэмнэлийг зохицуулж байдаг бөөрний булчирхайгаас ялгардаг даавар юм.
Өглөөний цагаар кордизолын хэмжээ их байх нь биднийг сэрээх, сэргээх, эрч хүчтэй, идэвхтэй байх, амьдралыг таалах нөхцлийг бүрдүүлж өгдөг. Кортизол, мелатонин хоёр өөр хоорондоо урвуу хамааралтай дааврууд юм. Кортизолын хэмжээ өсөхөд мелатонины хэмжээ буурдаг. Эсрэгээрээ мелатонины хэмжээ өсөхөд кортизолын хэмжээ багасдаг. Зөв цагт зөв дааврыг ялгаруулаад байж чадвал бусад дааврууд автоматаар хэвийн ажиллаж байдаг.
Хүний тархи өөрөө дэлхий дээрх хамгийн том мансууруулах бодис үйлдвэрлэгч юм. Бид санаатай болон санамсаргүйгээр амьдралын зарим хүчин зүйлст оролцож опиат, серотонин, допимин, адреналин зэрэг даавруудыг үйлдвэрлэж байдаг. Ихэнх мансууруулах бодисууд нь хүний биед угаасаа байдаг сэргээх төрлийн даавруудыг хүчээр дэмжиж өгснөөр хүнийг хиймлээр сэргээдэг. Бидний өдөр тутам хэрэглэдэг технологи, төхөөрөмжүүд мөн ийм байдлаар үйлчилдэг.
Сексээс авах сэтгэл ханамжийн үед эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн хоёулангаас нь химийн коктейл гэж хэлж болохуйц окситоцин, серотонин, норпинеприн, васопрессин, өнчин тархины даавар пролактин зэрэг дааврууд ялгардаг.
ОКСИТОЦИН
Ерөнхийдөө өнчин тархинд үүсч, өнчин тархины булчирхайд хадгалагддаг. Тэврэлдэх, үнсэлцэх, биед хүрэх, секс хийх зэргээр дотно харилцаанд орох үед ялгардаг даавар учраас хайрын даавар гэж нэрлэх нь бий. Окситоцин нь кортизолын нөлөөллийг дарангуйлж тайвшруулснаар нойрыг дэмждэг байна. Мөн тайвшралын даавар болох эндорпин дааврыг дэмжиж өдөөх ба тааламжтай, сэтгэл ханамжтай мэдрэмжийг өгдөг байна.
СЕРОТОНИН
Стрессийн эсрэг хүчирхэг даавар болох серотонин нь зөвхөн секс биш мөн хүнд сэтгэл татагдах, догдлох, зүрх сэтгэл, хайр сэтгэлийн харилцаа холбоо үүсэх үед ялгардаг байна.
НОРПИНЕПРИН
Хүний тархи болон бие дэх норадреналин, норпинеприны үйл ажиллагаа нь даавар, мэдрэл дамжуулагчтай адил юм. Хүн унтаж эхлэнгүүт серотонин ялгарч NREM нойрыг нэмэгдүүлнэ. Харин REM нойрны үеэр норпинеприн ялгарч REM нойрны үр ашгийг дэмждэг. Норпинеприн нь мелатонины нийлэгжилтэнд оролцохоос гадна нойрны сэрэх хэвийн мөчлөгийг зохицуулахад оролцоотой.
ВАСОПРЕССИН
Васопрессин нь өнчин тархинд нийлэгжиж, өнчин тархины булчирхайн арын хэсэгт хадгалагдаж нийгмийн зан төлөв, сексийн өдөөлт, стрессийн хариу үйлдэлд ихээхэн үүрэгтэй. Олон үйлдэлтэй цогц даавар боловч сексийн дараа тархинд ялгарч амрах, тайвшрах мэдрэмж өгдөг.
ПРОЛАКТИН
Сексээс авах ханамж таашаалтай холбоотой даавар юм. Пласма пролактины хэмжээ дур тавилтын дараахь цаг гаруйн хугацаанд нилээд ихэсдэг байна. Мөн унтаж байх үед пролактины хэмжээ өндөр байдаг. Тийм учраас эрчүүд ахиад үргэлжлүүлэх чадваргүй болж, хэсэг хугацаанд завсарлах хэрэгтэй болдог.
БАЙГАЛИЙН ГЭРЭЛ БА ОРЧИН
Нарны гэрлийг өглөөний 6:00–8:30 хооронд өдөрт 30минут гадаа алхаж мэдрэх нь нойронд бусад цагт авах нарны гэрлээс илүү тустай. Ажил, гэрийн нөхцөлд аль болох нарыг бүтэн нэвтрүүлэх том цонхтой цэлгэр байдлыг чухалчлаарай. Нарны гэрлийг бид өөрийн оптик хүлээн авагч болох нүдээрээ хүлээн авснаар мэдээллийг тархи руу илгээн сиркадиан цагийн системээ тохируулдаг. Тиймээс нарны шилнээс аль болох татгалзах хэрэгтэй бөгөөд зайлшгүй зүүх хэрэгтэй бол үйлдвэрлэгчээс хэт ягаан туяаны жинхэнэ хамгаалалттай ориг эсэхийг сайн няглах хэрэгтэй.
Хүн гэдэг амьд бодгалийн хувьд дэлгэцээс (телевиз, комьпютер, лаптоп, таблет, ухаалаг утас) ялгарч буй хиймэл хорт туяаг ширтэж байх байгалийн зохилдлогоо байхгүй билээ. Унтахаас ердөө 2 цагийн өмнө комьпютерийн дэлгэцтэй харьцахад үдэш ялгарах мелатонин дааврыг хангалттай дарангуйлдаг аж.
Унтахаасаа 90 минутын өмнө дэлгэцийн хэрэглээгээ зогсоож дадах шаардлагатай. Ном унших, гэрийхэнтэйгээ ярилцах, тоглох гэх мэт өөр орчин үүсгэж хэвших нь чухал. Тэгээд аль болох боломжоороо бүх ухаалаг төхөөрөмжөөс ирдэг мэдэгдэл, дуут дохио, сэрүүлэг зэргийг унтраах хэрэгтэй. Оройн цагаар зайлшгүй дэлгэцийн ард суух шаардлага гарвал ягаан туяанаас хамгаалах шил зүүж сураарай.
Өрөөний температур 15.5–20 хэмийн хооронд байх нь унтахад хамгийн тохиромжтой. Өнчин тархи нь дотоод, гадаад температурыг мэдэрдэг мэдрэлийн системийн үйл ажиллагаа болон тусгай даавар ялгаруулан нойр хүргэж эсвэл сэргээж байдаг эндокрины системтэй холбогддог. Хүний өнчин тархи нь HPA (hypothalamic-pituitary-adrenal axis) гэдэг маш чухал системийн нэг хэсэг. HPA тэнхлэг нь дааврын хэвийн үйл ажиллагаа, сексийн хэвийн үйл ажиллагаанд чухал үүрэгтэй. Мөн биеийн жинг зохицуулах гэх мэт олон үүрэгтэй ч хамгийн гол нь стрессийг удирддаг номер нэг систем юм. Өөрөөр хэлбэл HPA тэнхлэг нь тухайн хүний амьдралын турш дахь бүхий л стрессийн ачааллыг үүрч явдаг байна. Стресс их бол биеийн температур дагаад их болж нойр хулжаана. Товчхондоо амьдралд стресс хэрэггүй.
Хүн 22:00–02:00 цагийн хооронд унтаж байхад хүний биеэс хамгийн ашиг тустай дааврууд ялгарч, эд эс хамгийн сайн нөхөн төлжиж, сэргэж, эдгэрэлт явагдаж байдаг нь ШУ-аар нэгэнт батлагдсан. Тиймээс л дээрх цагийг МӨНГӨНИЙ ЦАГ гэж нэрлэх дуртай. Хэрэв та энэ МӨНГӨНИЙ ЦАГ буюу зөв цагт нойроо авч сурвал мелатонин даавар, хүний өсөлтийн даавар болох HGH (human growth hormone) даавар хамгийн ихээр ялгарна.
Байгаль эх бидэнд хэзээ унтаж амрах ёстойг шууд дохиогоор харуулж байдаг учир бид зөвхөн тэрхүү дохиог анзааран дагаж мөрдөхөд л хангалттай.
ХҮНИЙ НОЙРНЫ МӨЧЛӨГ
NREM (non rapid eye movement) буюу нүд хурдтай хөдлөхүй нойр: Энэ бол нойрны эхний үе шат. Дотроо бас гурван үе шаттай.
1. Нүд аниатай ч маш хурдан сэрнэ. Орчны дуу чимээг мэдэрдэг. Энэ үе шат 5–10 минут үргэлжилнэ. Өөрөөр хэлбэл зүүрмэглэх, дугхийх нойр.
2. Гүехэн нойрсолт. Зүрхний хэмнэл удааширч, биеийн температур буурна. Эд эсийн нөхөн сэргэлт явагдана. Бүтэн шөнийн нойрны 50 орчим хувийг энэ нойрны үе шат эзэлдэг. Гүн нойронд шилжихэд бэлтгэгдэнэ.
3. Гүн нойрсолт. Тийм амархан сэрэхгүй. Хэн нэгэн зориудаар сэрээвэл сэрэх гэж хэдэн минут болно. Энэ нойрны үед хүн гадны нөлөөлөлд хариу үйлдэл үзүүлэх нь бараг үгүй. Амьсгал удааширч, булчин амарч, зүрхний хэмнэл илүү тогтвортой болдог. Ой санамж унтарч тархины үйл ажиллагаа идэвхгүй байх тул зүүд зүүдэлдэггүй. Эд эсийн нөхөн төлжилтөд маш их чухал үүрэгтэй өсөлтийн даавар уг нойрны үед ялгардаг тул дархлааны систем хүчирхэгжинэ.
REM (rapid eye movement) буюу нүд хурдтай хөдлөх нойр: Гүн нойр нь биетэй холбоотой бол REM нойр нь тархитай холбоотой. Учир нь REM нойрны үе шатанд хүний тархи маш идэвхтэй, харин бие нь ямар ч идэвхгүй болдог. Энэ нойрны үед хүн зүүд зүүдэлдэг байна. Энэ нойрны үед хүний тархины хэрэгцээгүй мэдээллүүд устаж үгүй болж цэвэрлэгддэг.
Эцэст нь эдгээр үе шатууд хоорондоо урагш хойш шилжиж байдаг бөгөөд REM болон NREM нь хамтдаа нойрны нэг бүтэн мөчлөгийг бий болгодог. Дээрх үе шатууд ойролцоогоор 90 минут үргэлжлэх ба шөнийн турш 4–6 мөчлөг давтагддаг.
Хэрэв өглөө тодорхой цагт сэрүүлэг ашиглан босох шаардлагатай бол нойрны мөчлөгөө (нэг мөчлөг 90минут үргэлжлэнэ) зөв тооцох хэрэгтэй. Жишээ нь: оройн 22:00 цагт унтаад өглөө 06:30-д босох шаардлагатай бол нийт 8 цаг 30 минут унтахаар байна. Тэгэхээр 8:30 (510минут)-ыг 90минутанд хуваахад 510/90=5.6 буюу 5 нойрны бүтэн мөчлөг өнгөрөөд 6 дахь мөчлөгийн дундуур сэрэхээр байна. Ингэснээр яг л согтуу хүн байдалтай сэрдэг. Тэгвэл энэ хүнд зөв сэрэх 2 боломж байна. Нэг нь 5 дахь мөчлөг дуусахад сэрүүлэг тохируулах (5*90=450 буюу 450/60=7цаг30минут буюу 22:00 унтаад 05:30-д сэрэх), эсвэл 6 дахь мөчлөг дуусахад сэрүүлэг тохируулах (6*90=540 буюу 540/60=9цаг буюу 22:00 унтаад 07:00-д сэрэх) гэсэн сонголт байна.
ХООЛЛОЛТ
Нойроо өөрчлөхийн тулд хоолоо өөрчлөх, өөрчлөхдөө хор болох хүнснээс татгалзаж, илүү шим тэжээлтэйг нь сонгож сурах шаардлагатай аж.
ХОРТОЙ ХҮНСНИЙ ТӨРӨЛД
Химийн гаралтай хүнсний бодисууд агуулсан, боловсруулсан хоол хүнс, сахар ихтэй бүтээгдэхүүн, антибиотикийн хэрэглээ, хадгалах нөөшлөх зориулалттай хоол хүнс, хлортой ус гэх мэт.
ХЭРЭГТЭЙ ШИМ ТЭЖЭЭЛҮҮД
СЕЛЕН — дархлааны системийн үйл ажиллагаа, бамбай булчирхайн үйл ажиллагаанд оролцдог. Бразилын самар, наран цэцгийн үр, үхрийн мах, тахианы мах, хясаа, кремини мөөгт агуулагддаг.
С АМИН ДЭМ — каму каму жимс, амла жимс, асерола интоор, перц, ногоон навчит ургамал, лимон, киви, гүзээлзгэнэ, цитрус жимсэнд агуулагддаг.
АМИН ХҮЧИЛ (Триптофан) — Серотонин даавар ялгарах анхдагч түүхий эд болж өгдөг. Цацагт хяруул, тахиа, өндөг, чихэрлэг төмс, чиа үр, гадил жимс, хулууны үр, буйлс, тараг, ногоон навчит ургамалд агуулагддаг.
КАЛИ — Гадил жимс, ногоон навчит ургамал, төмс, улаан замаг, брокли, серемини мөөг, авокадод агуулагддаг.
КАЛЬЦИ — Буржгар байцаа, гич, сардини загас, сарин загас, далайн гаралтай ногоонд агуулагддаг.
Д АМИН ДЭМ — Нарны гэрлээс тогтмол авч чадвал мэдээж сайн. Улирал орчноос хамаарч D3 амин дэм нэмэлтээр хэрэглэж болдог. Илд загас, яргай загас, туна загас, хар амар загас, хясаа зэрэгт агуулагддаг.
ОМЕГА 3 — Омега 3 нь илүү гүн, бат бөх унтахад тусладаг байна. Чиа үр, хулууны үр, хушга, яргай загас, маалингын үр зэрэгт агуулагддаг.
МЕЛАТОНИН — Исгэлэн интоор, хан боргоцой, улаан лооль, банана, жүрж, хушга, цагаан гааны үндэс зэрэгт агуулагддаг.
ВИТАМИН В6 — Энэхүү амин дэм нь хүний стрессийн хариу үйлдлийг зохицуулж, мэдрэлийн системийг амрааж тайвшруулдаг. Гадил, чихэргүй органик тараг, мөнх ногоон мод, газрын самрын тос, буйлс, авокадо, загас, бууцай, чихэрлэг төмс, далайн ургамал, өндөг зэрэгт агуулагддаг.
ПРЕБИОТИК, ПРОБИОТИК — Пребиотик нь ислэг агуулсан хүнс бөгөөд хүний бие дэх ашигтай бактерууд болох пробиотикын хоол нь юм. Даршилсан байцаа, кимчи, даршилсан ногоо, мисо, тараг сүүгээр исгэж хийсэн ундаа, комбуча зэрэгт агуулагддаг. Мөн пребиотик хүнсэнд артишок, түүхий сармис, сонгино, багваахай цэцэг зэрэг ордог.
МАГНИ — Магни бол “стресс дарангуйлагч” хэмээн алдаршсан ардэс юм. Цусан дахь сахарын хэмжээг тэнцвэржүүлж, цусны даралт, цусны эргэлтийг тогтворжуулна. Ядарсан булчинг амрааж, өвдөлтийг намдааж, мэдрэлийн системийг тайвшруулдаг. Магнийг өөртөө авах хамгийн аюулгүй, үр дүнтэй арга бол арьсаар шингээн авах юм. Эпсом хэмээх давстай усанд ордог. Эпсом давс нь магнийн нэгэн төрөл болох магнийн сульфат аж. Магнитай биеийн тос мөн байдаг.
Эдгээр нойр тэтгэх шим тэжээлээс өдөр тутамдаа хамгийн багадаа 3–5 нэр төрлийг агуулсан хоол хүнс хэрэглэхэд суралцаарай.
Өөх тос нь бидэнд хамгийн их хэрэгтэй энерги юм. Гэхдээ мэдээж эрүүл байгалийн уураглаг хүнс болох өндөг, загас, стейк, жигнэсэн эсвэл түүхий хүнсний ногоо, авокадо, коксын тос, оливын тос, самар, үр зэрэг орно. Орой унтахаас хамгийн багадаа 90 минутын өмнөөс хоол идэхийг зогсоох шаардлагатай. Таргалалт нь шим тэжээлийн дутагдалд орсны илрэл юм. Өөрөөр хэлбэл бид байгальд ойр жинхэнэ хүнс хэрэглэж, ухаалаг дасгал хөдөлгөөнтэй хослуулснаар сайхан унтаж амрах боломжтой бөгөөд ухаалаг нойр нь биднийг дахин програмчилж дараагийн шинэ өдөрт бэлэн болгоно.
Алкохол нь эсийн гаднах аденозины бөөгнөрлийг ихэсгэдэг учраас үр дүнд нь хүн нойрмог болчихдог байна. Ингэж аденозиныг зохиомлоор өсгөх нь нойр, сэргэг байдлын тэнцвэрийг алдагдуулдаг.
УНТЛАГЫН ӨРӨӨ
Унтлагын өрөөнд бүрдүүлсэн орчин нойрны чанарт маш ихээр нөлөөлөх нь гарцаагүй. Тиймээс тухайн орчинг зөв бүрдүүлэхэд дараах хэдхэн зүйлийг анхаарахад болох нь:
- хамгийн багадаа 1 цэцэг авч өрөөндөө байршуулчих. Мөлхөө, мөнхрөө зэрэг нь тасалгааны агаар цэвэрлэх тал дээр шалгарсан хэмээжээ.
- Ажлаа унтлагын өрөөнд авч орж ирэхийг өөртөө хатуу хориглох хэрэгтэй. Яг унтахын өмнө таны тархины зарим хэсэг тв үзэхийг хүсэж, лаптопоо асааж ажлаа хиймээр, интернэт ухах зэрэг янз бүрийн үйлдэл хийхээр идэвхжиж байгаа бол энэ нь таны тархи хүсэж байгаа зүйлээ биш сурсан, дадсан зүйлээ хийхээр оролдож байгаагийн илрэл юм. Товчхондоо хүн бол дадал зуршлын амьтан.
- Агаар ионжуулагч, агаар чийгшүүлэгч, агаар цэвэршүүлэгч, ширээний жижиг хиймэл хүрхрээ зэрэг нэмэлт зүйлс өрөөндөө байршуулж болно. Нэмж хэлэхэд жасмин болон өөр бусад ургамлын эфирийн тос хүний биед олон эерэг нөлөө үзүүлдэг. Унтахдаа дэрэндээ 1–2 дуслаар түрхэж болох юм.
- Мөн унтахдаа өрөөндөө бага ч гэсэн гэрэлгүй, хав харанхуй байлгах нь чухал.
Бүхий л амьдралынхаа 1/3-ийг унтаж өнгөрөөх орны матраасаа сонгохдоо эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, хорт хий ялгаруулдаггүй, уян харимхай чанар сайтай (ойролцоогоор 7 жил тутам матраасыг солих), хамгаалалтын гадартай эсэхийг сайтар шалгаарай.
ДАСГАЛ ХӨДӨЛГӨӨН
Өглөөний дасгал нь эд эсийг нөхөн төлжүүлэх эрдэм чадалтай, гүн нойрны үргэлжлэх хугацааг 75% хүртэлх хэмжээгээр нэмэгдүүлдэг байна. Хүний хэр урт наслахыг хамгийн нарийвчлалтай харуулдаг хүний биеийн биологийн маркер бол теломерес юм. Теломерес нь хромсомыг сэмэрч, задрахаас хамгаалан түүний үзүүр хэсэгт байрладаг. Хөгшрөлт өдөр бүр явагдсаар, анзаарагдахгүйгээр аажмаар он жилүүдийг туулдаг ч бидний өдөр тутмын амьдралын хэв маяг теломересын уртыг богиносох үйл явцыг хурдасгах уу гэдгийг шийддэг байна. Сайн мэдээ нь теломересын урт нь эрүүл, зөв хэв маяг, дадал зуршлын тусламжтайгаар бат бөх, хүчтэй болох боломжтой аж.
“Миний хувьд нойр бол хамгаас чухал. Би хийсэн бэлтгэл, сургуулилтаа биедээ шингээхийн тулд маш сайн унтаж амарсан байх шаардлагатай байдаг.” — Усэйн Болт, Дэлхийн хамгийн хурдан гүйгч
Бясалгал нь таны итгэл үнэмшил, цаг хугацаа, орон зайнаас үл хамааран таны тархинд, биед, амьдралын хэв маягт тань сайнаар нөлөөлөх гарцаагүй ач холбогдолтой. Та юу ч хийж байлаа гэсэн түүнийгээ мэдрэмжээр дүүрэн ухамсарт бясалгалд хувиргах боломжтой. Ухамсартайгаар гэдэг нь аливаа зүйлийн анхаарал, хяналтыг яг одоод, энд, дэргэдээ авчрах явдал юм. Бясалгал хийхэд хамгийн тохиромжтой цаг нь хүний тархи альфа, тета долгион дээр байх буюу өглөө сэрэх, шөнө унтахын өмнөх үе юм.
“Зуршлуудын хэлхээг эвдэж нураахад ямар их бэрх болохыг мэдэх хүртэл тэдгээр нь хэтэрхий жижиг санагддаг.” — Самуэль Жонсон
Газарт хөл нүцгэн гишгэлэн хүрэлцэх эсвэл газардуулалтын бүтээгдэхүүнүүд болох матраасны гадар, компютерийн ширээний дэвсгэр, хулганы суурь зэргийг ашиглаж болдог гэнэ.
АМЬДРАЛ БОЛ ӨВЧИН ШАНАЛАЛ, ХАРИН НОЙР БОЛ ИЛААРШУУЛАГЧ.
Төгсгөлд нь нойроо сайжруулах 14 хоногийн мөрдөж үзэхэд тун гайхалтай хөтөлбөрийг нэг бүрчлэн заавартай нь оруулж өгчээ. Тун гайхалтай сайн бичигдсэн 10-аас 10 оноо өгөхөөр супер ном гэж хэлье.
